Soms heb je van die landen die je – onverklaarbaar – echt eens wil bezoeken. Die maar niet uit je hoofd verdwijnen tot je er echt geweest bent. Bhutan was voor mij zo’n land. Een mystiek koninkrijk in de Himalaya, ingesloten door India en Tibet, waar succes wordt gemeten met het Bruto Nationaal Geluk. Maar ook een land dat niet heel makkelijk is om te bezoeken: tickets zijn duur, en eenmaal op de grond is het voor de meeste nationaliteiten verplicht een gids te hebben. Geen backpacker-materiaal, maar uiteindelijk viel de prijs nog enigszins mee, en heb ik een ontzettend bijzondere zes dagen in dit kleine land gehad.
Over Bhutan
Bhutan, een van de weinige koninkrijken ter wereld die nooit veroverd zijn, staat bekend om zijn ‘Gross National Hapiness’: het Bruto Nationaal Geluk, een maatstaaf die geluk en welzijn van de populatie (800.000 man) meet. Het hoogste doel van de regering is dan ook om dit BNG te verhogen. Een aparte filosofie die mij geïnteresseerd maakte in het land.
Maar Bhutan verschilt in nog veel meer opzichten van de rest van de wereld. Minimaal 60% van het land moet wettelijk bebost blijven, wat ervoor zorgt dat Bhutan ’s werelds enige CO2-negatieve land ter wereld is (waar de opname van CO2 hoger is dan de uitstoot). Landelijk wordt er ingezet op vergroening van de maatschappij. Gebruik van gifstoffen is verboden, en vlees komt enkel van dieren die een natuurlijke dood sterven. Op mijn laatste avond at ik bij een boer die rond het huis ontelbare hennepplanten had staan. Hij rookte er nooit van, maar gaf zijn varkens dagelijks een flinke portie cannabis. Want, vertelde hij met trots, zo werden ze luier, dikker, smakelijker en gingen ze een stuk sneller dood.
Het is ook een land dat waarde aan tradities hecht. Enkele voorbeelden: in het openbaar moet de bevolking rondlopen in de nationale kleding, en men speelt graag sporten als boogschieten. De hoogste onbeklommen berg is in Bhutan; de overheid verbied beklimming hiervan omdat klimmers de berggeesten zouden verstoren. Er is geen enkel stoplicht te vinden, omdat stoplichten stress zouden veroorzaken. Meestal zijn ze ook overbodig, maar op een bepaald kruispunt in de hoofdstad Timphu staat er dag- en nacht een verkeersregelaar die in zijn houten hokje vakkundig het verkeer regelt.
Het Buddhisme is het belangrijkste geloof – overal in het land zijn Buddhistische scholen en tempels. Een bord waar ik op een gegeven moment langsliep maakte dit wel heel duidelijk, en somt goed op waarom Bhutan anders is dan welk ander land dan ook:
Overview van de reis
Deze trip viel midden in de zomervakantie en sloot aan op twee weken liften door Schotland (aanrader!). Ik wilde graag in de laatste weken voor de kennismakingstijd in Leiden nog een verdere reis maken, en ik had aardig wat punten verzameld in de maanden ervoor. Zo boog ik me in een pub in Edinbourgh eens over de mogelijkheden. Ik was nog nooit in India geweest, en Bhutan stond nog hoog op de lijst. Vanwege de hoge kosten had ik echter niet verwacht dit land snel te kunnen bezoeken. Na wat onderzoek bleek echter dat Bhutan flinke kortingen biedt voor bezoekende studenten. Daarnaast liep een bijzonder tussenjaar ten einde, had ik veel gewerkt, en gecombineerd met een goede ticketdeal die toevallig langskwam heb ik de trigger overgehaald.
Na Schotland had ik een kleine week om alles te regelen, wat nog spannend werd door een shady bankoverschrijving die aan de Bhutanese overheid gedaan moest worden. Wachtend op Schiphol voor mijn vlucht naar Delhi kwam echter mijn visum voor Bhutan door de mail, dus met een gerust gevoel vertrok ik naar India. Een week in- en rond Delhi, doorvliegen voor zes dagen naar Bhutan, en weer terug naar Europa met een paar dagen in Delhi en Muscat. Het werd een hele toffe reis waarin ik mocht kennismaken met een aantal hele verschillende en unieke culturen!
Boeken van de tickets
Een belangrijke factor in het beslissen voor India en Bhutan was een nette ticketdeal die op Flyertalk langskwam. Voor €620 euro kon je retour vliegen in business class tussen Delhi en Frankfurt met Oman Air. Aangezien ik losjes wat plannen had om in februari richting Oman te gaan, kon ik mooi de retour van dit ticket een half jaar later als begin van een nieuwe reis gebruiken. Daarnaast kreeg ik als betaalde business class-passagier gratis een goed hotel en taxi in Oman, omdat mijn overstap langer was dan 8 uur. Ook spaarde ik zo’n 16.000 punten bij Etihad Guest.
Maar ik moest natuurlijk in Delhi zien te komen. KLM vliegt direct met de comfortabele dreamliner, en ze hadden business class-beschikbaarheid voor 67.000 Flying Blue mijlen (snel te verdienen met een gratis creditcard!). Ik heb de mijlen wel eens beter gebruikt, maar het was geen slechte deal en een heel relaxt begin van de trip.
Vanuit Delhi vloog ik op Paro in Bhutan. Dit was qua landschappen een spectaculaire vlucht – meer over het boeken volgt onder het volgende kopje.
En het einde van de trip? Vanuit Frankfurt simpelweg de trein terug. Vrij snel, en een stuk goedkoper dan de KLM-tickets op die dag.
Aanvraag visum en uitwerken tour
Kosten Bhutan
Bhutan is een land dat weinig wordt bezocht. Dit komt deels door de vrij hoge kosten van een trip. De meeste nationaliteiten moeten een tour boeken tegen een wettelijk vastgesteld dagelijks tarief, een werkwijze die de overheid ‘high value, low impact travel’ noemt. In het laagseizoen (december t/m februari, juni t/m augustus) is dit momenteel USD $200, in het hoogseizoen (maart t/m mei, september t/m november) USD $250. Voor alleenstaande reizigers is er een toeslag van USD $40 per dag. Het visum kost ook nog USD $40.
Dit dagelijkse bedrag bevat het volgende:
- Alle overnachtingen en maaltijden
- Eigen gids en chauffeur
- Alle toegangsprijzen, reguliere activiteiten en trekkings
- Een ’tourism fee’ van USD $65 voor de Bhutanese overheid, onder andere gebruikt voor behoud van natuur/cultuur, onderwijs en zorg
Dit is echter niet wat ik betaalde. Voor studenten onder de 25 jaar is er een korting van 25% beschikbaar. De offerte die ik van mijn gekozen agency kreeg bood een 5N/6D-tour aan voor USD $865, inclusief visum. Dat is USD $165 per nacht. Het normale tarief voor een alleenstaande reiziger in die periode is USD $240 per dag, dus dat kwam voordeliger uit dan gedacht. Nog steeds niet goedkoop, maar wel inclusief alles. Ik heb uiteindelijk alleen wat contant geld gebruikt voor cadeautjes en fooien.
De vluchten zijn helaas prijzig, al helemaal voor iemand die normaal goedkoop vliegt. Er zijn twee maatschappijen die op Paro vliegen, beide Bhutanees, en toen ik het land bezocht waren er slechts acht (!) piloten gekwalificeerd om de moeilijke landing te maken. Met studentenkorting betaalde ik voor Delhi-Paro-Delhi USD $440.
Kiezen van een tour-operator
De ‘high value, low impact’ policy zorgt dat alle tour-operators én alle guides opgeleid en gecertificeerd zijn door de Bhutanese overheid. De regels zijn strikt, je kunt er dus echt van op aan dat je bij elk bedrijf goed zit.
De tours worden door elk bedrijf op maat gemaakt, en je bent vrij om het programma helemaal te veranderen op basis van je voorkeuren. Ik heb met mijn operator, Heavenly Bhutan, voor aankomst veel contact gehad over specifieke wensen en voorkeuren, en zelfs tijdens de tour kon ik nog een en ander veranderen.
Voor de oriëntatie op een reis naar Bhutan raad ik aan een aantal verschillende bedrijven te mailen met wat wensen, verwachtingen en voorkeuren, en kijken hoe ze reageren. Zo kom je vanzelf op een prettige aanbieder terecht. Maak je vooral niet te druk over de keuze, omdat door de stricte regulatie ieder bedrijf een uitstekende en soortgelijke ervaring zal bieden.
Praktische zaken omtrent visum en betaling
De betaling maak je via bankoverschrijving over aan de Bhutanese overheid. De overheid zorgt dat een deel hiervan weer bij de agency terecht komt. Dit is een wat bijzonder proces, aangezien het via de Britse of Amerikaanse bank van de overheid gaat. Mijn betaling werd na vijf dagen bevestigd door de operator. Gezien mijn last-minute planning werd het visum dus tijdens het boarden van de vlucht naar Delhi uitgegeven. Het was dus even spannend, aangezien je het land niet binnenkomt als er iets verkeerd gaat bij de betaling. Regel dit allemaal dus wat ruimer van tevoren!
Je betaalt daarnaast in dollar. Het is daarom voordelig om het geld over te maken via een service als Transferwise of Revolut.
Mijn kijk op Bhutan
Wat heb ik precies gedaan?
Mijn zes dagen zijn verdeeld geweest over Timphu, Punakha en Paro. Bij aankomst op Paro Airport werd ik opgewacht door de guide en de driver, en reden we door naar Timphu, de hoofdstad. Hier verbleef ik twee nachten, leerde ik de cultuur kennen en bezocht ik kloosters, markten, musea en andere hotspots. Bijzonder was een uitstapje naar Cherik Goenpa, het oudste klooster in het land. Op deze plek, waar je alleen komt door een mooie hike, worden jongeren opgeleid tot monnik. Op het tijdstip dat ik er was waren er geen andere bezoekers. Dit maakte de omgeving, met de prachtige uitzichten en zingende monniken, surrealistisch. Ook heel mooi was een simpel park met een klein tempeltje midden in de stad. In de avond verlaten, maar overdag was het bezaaid met honderden ouderen die door hun kinderen daar werden afgezet. Ze zongen, aten, maakten verschillende producten en hadden gewoon een goede tijd. Wat een manier om ouderen een fijne tijdsbesteding te geven.
Vervolgens reden we naar de Punakhavallei, ongeveer 4 uur van Timphu. Op het hoogste punt van de rit kreeg je een prachtig uitzicht over de Bhutanese Himalaya. De nieuwe vallei was veel groener en ‘landelijker’. Geen stad meer, maar veel boerenlandschappen, pure natuur en kleine dorpjes bezaaid met penisschilderingen (want de fallus brengt geluk). De Punakha Dzong (het provinciegebouw) was een indrukwekkend bouwwerk met zeer gedetailleerde schilderkunst en houtbewerking. Weer waren ik en mijn gids de enige bezoekers, en liepen er verder monniken en overheidsmedewerkers rond. Hier komt de waarde van de ‘high value, low impact’-policy naar boven: als de architecturele hoogstandjes waarmee Bhutan bezaaid is in het westen zouden liggen, zouden deze aan (terecht) massatoerisme ten onder gaan.
Op de terugweg naar Paro reden we langs een hele afgelogen school in een klooster, gerund door een van de hoge monniken van het land. Dit bleek de oom van mijn gids te zijn, die deze rondleiding had geregeld. Deze school was prachtig gelegen en alleen te bereiken met nauwe kronkelwegen. Veel van de kinderen hadden nog nooit een blanke man in het echt gezien, maar ze waren behoorlijk goed in Engels, wat conversatie vrij makkelijk maakte. De hoofdmonnik leerde mij Ema Datshi koken (het nationale gerecht, chilipepers en kaas), waarna we met de hele school op het binnenplaatsje gingen lunchen.
Als laatste grote activiteit beklom ik het bekende Paro Taktsang-klooster. We begonnen erg vroeg, en door flink door te stappen stond ik net na zonsopgang voor het klooster. Begroet door katten en gezang kreeg ik een lange rondleiding, waarbij ik tegen het einde voor het eerst een aantal andere groepjes tegenkwam. Een magische plek.
De laatste avond bestond voornamelijk uit een hotstone-bad en chillen op de boerderij van eerder genoemde wietvarkensboer. De volgende ochtend vloog ik van Paro terug naar Delhi, langs Mount Everest. De arrivalhal van Delhi Airport gooide me meteen weer in het diepe: smog, viezigheid en een intense drukte. Wat een verschil met de Bhutanese oase.
Is Bhutan wel zo’n utopie?
Tijdens het reizen heb ik altijd een kritische blik, en ook Bhutan bracht mij af en toe aan het twijfelen. Is de Gross National Hapiness niets meer dan een slinks verkooppraatje aan de Westerse wereld? Is Bhutan wel zo vredig en authentiek? Krijg ik wel alles te zien, of krijg ik alleen te zien wat ik mag zien?
Allereerst geloof ik er heilig in dat Bhutan een behoorlijk goed land is om in te leven en dat het overgrote deel van de bevolking gelukkig is. De lucht is schoon, de straten zijn schoon, er is eten voor iedereen, een goed onderkomen voor de armeren, elektriciteit, gratis onderwijs en zorg, en prima werkgelegenheid. Toegegeven, een deel van het geluk van de bevolking wordt gecreëerd door de gesloten cultuur, waar tradities belangrijk zijn en men vooralsnog afgesloten van de buitenwereld leeft. Ik oordeel er niet over of dit goed of slecht is, maar voor Bhutanezen werkt het. Zolang je maar echt van Bhutanese afkomst bent.
Tijdens mijn tijd in Bhutan begon ik over de geschiedenis te lezen. Een bepaald feit schokte mij: dat er in de jaren 90 van vorige eeuw 100.000 Nepalese Bhutanezen op een bepaald niet vredige manier uitgezet zouden zijn, en daardoor soms wel decennia lang in een erbarmelijk vluchtelingenkamp gewoond hebben. Dat is een achtste van de bevolking! Toen ik mijn gids ernaar vroeg, vertelde hij mij dat deze groep heeft getracht de regering omver te gooien en zich niet wilde voegen naar de Bhutanese levensstijl, en daardoor de overheid geen keus liet. Ik geloof dat er altijd twee kanten aan een verhaal zijn, en dat ik veel mysteries van Bhutan absoluut niet heb kunnen ontrafelen. Ik denk wel dat het goed is je altijd bewust te zijn van de mogelijke keerzijde van een verhaal.
Tenslotte blijft er het puntje van de gids. Zo’n overheidsgereguleerde werkwijze brengt altijd het gevaar met zich mee dat ze aan de buitenwereld laten zien wat ze willen laten zien. Dit kan ik ook nooit met zekerheid ontkennen, maar op geen enkel moment van de reis kreeg ik dit gevoel. Buiten het programma om was ik vrij om te gaan en staan waar ik wilde (in tegenstelling tot bijvoorbeeld Noord-Korea). Dit was volkomen veilig en gaf juist veel gesprekken, voetbalpartijtjes (ben ik slecht in) en dartpartijtjes (ben ik beter in) met de lokale jeugd. Daarnaast was het tourprogramma volledig wijzigbaar naar wens. Het was erg bijzonder om langs de familie van de driver te gaan, en de oom van mijn gids in zijn school te bezoeken. Overheidsgebouwen liepen we zo naar binnen, hetzelde gold voor kloosters. Nooit had ik het idee dat er iets bewust werd overgeslagen, en aangezien de dorpen en steden zo klein en overzichtelijk zijn, vraag ik me ook daadwerkelijk af wat geweest zou moeten zijn.
Al met al is het tijdens een reis altijd goed om je de keerzijdes van een land te realiseren, opdat je een waarheidsgetrouw beeld kunt vormen. Ik heb zeker niet alle geheimen van Bhutan kunnen ontrafelen, maar ik heb wel het gevoel dat je dit land op een hele authentieke en grondige manier te zien krijgt.
Is Bhutan het waard?
Een reis naar Bhutan is – zeker voor de budgetreiziger – flink aan de prijs. Wat je ervoor terugkrijgt is echter een ontzettend complete en unieke ervaring. De dagprijs is ook helemaal niet zo gek als je het vergelijkt met een goed hotel, vervoer, eten en activiteiten in een willekeurige Westerse stad. Ik zou volmondig aanraden om dit land te bezoeken, mits het binnen je budget ligt. Als je een backpacker bent die een maand India moet laten liggen om een paar dagen naar Bhutan te kunnen gaan, zou ik dit enigszins afraden.
Zou ik zelf teruggaan? Niet meteen, omdat er zoveel andere landen te zijn om te ontdekken. Als de mogelijkheid zich echter aandoet, of een goede bekende wil er graag heen, dan zal ik zeker overwegen nogmaals een kijkje in dit Himalayaanse koninkrijk te nemen!
Ben jij wel eens in Bhutan geweest? Of zou je graag willen gaan en heb je hier nog vragen over? Laat het hieronder weten!
